AVRUPA’DAKİ EĞİTİM SİSTEMLERİ
ÜZERİNE ÖZET BELGELER
FRANSA
Eğitim sisteminin tanımı
Eğitim nüfusu ve öğrenim dili
2002-2003 eğitim-öğretim yılında Fransa’da ve kendisine bağlı denizaşırı bölgelerdeki (DOM) öğrenci nüfusu 14 940 900 olarak kaydedilmiştir – toplam nüfus 60 milyonun biraz üzerindedir – öğrenci nüfusu şu şekilde bölümlere ayrılmıştır: 6 529 000 ilköğretim öğrencisi (“okul öncesi” eğitim ve “ilköğretim”), 5 596 000 ortaöğretim öğrencisi ve 2 209 000 yükseköğretim öğrencisi. Öğretim dili Fransızca’dır. Bölgesel dillerde eğitim ise modern diller çalışma dalının bir parçası olarak verilmektedir.
İdari denetim ve kamu finansmanlı eğitimin kapsamı
Fransa’da okul eğitimi, bütün ülkedeki eğitimden sorumlu bakanın yetkisi altındadır (Gençlik, Eğitim ve Araştırma Bakanı). İlköğretimde öğrenim gören öğrencilerin %86,5’ini ve ortaöğretimde öğrenim gören öğrencilerin %79,9’unu kapsayan kamu sektörüne ait parasız okulların yanı sıra yine aynı düzeylerde eğitim veren özel okullar da mevcuttur; bu özel okulların büyük çoğunluğu Devletle bir sözleşme imzalamıştır ve bu sözleşme sayesinde Devlet, öğretmen ücretlerinin ödenmesiyle ilgili sorumluluğu üstlenebilmekte ve contrats d’association (“birlik/ortaklık sözleşmeleri”) adı verilen sözleşmeler sayesinde de söz konusu okulun işleyişini kontrol altında tutabilmektedir.
Her ne kadar merkeziyetçilikten uzaklaşmaya yönelik alınan bazı önlemler dahilinde devlet okullarının binalarının inşası ve bakımı ile ilgili sorumluluk yerel bölge yetkililerine devredilmiş olsa da, merkezi hükümet, eğitim politikası konusunda sahip olduğu belirleyici rolü korumayı başarmıştır. Eğitimden sorumlu bakanlık, tüm eğitim konuları ve düzeyleri ile ilgili detaylı bir öğretim programı hazırlar ve öğretmenleri belli bir yöntemi kullanmaya kesinlikle zorlamadan eğitim ve öğretim için yol gösterici ilkeleri belirler. Eğitim personelinin işe alımını, eğitimini ve yönetimini idare eder; okullara uygun personel kotalarını tahsis etmek suretiyle okulların statüsünü ve yönetmeliklerini belirler. Bakanlık aynı zamanda sınavları düzenler ve ulusal yeterlilik derecelerini verir; bunlar içinde özellikle orta öğretimin yeterli bir başarıyla tamamlandığını tasdik eden Bakalorya (olgunluk) sınavı bulunmaktadır.
Bu politikayı uygulayabilmek ve yürüttüğü pek çok idari görevi başarıyla tamamlayabilmek için, bakanlık, académies (akademiler) olarak bilinen “dış” idari bölgelere sahiptir. Dolayısıyla Fransa, 30 académies’ye ayrılmıştır ve her bir akademi doğrudan bakan adına hareket eden bir rektör tarafından yönetilmektedir. Tek bir académie pek çok départements’ı kapsar - département, Fransız İhtilali’nden bu yana devletin geleneksel alt idari yapısını teşkil etmektedir – her bir département kendisine bakanlık tarafından sağlanan ulusal eğitim hizmetlerini yöneten bir inspecteur d’académie (akademi müfettişi) tarafından idare edilir.
Ulusal düzeyde kurulmuş olan sistemin bütününde, okullar, idari ve öğretimle ilgili faaliyetleri açısından belli bir dereceye kadar bağımsızdır ve ortaöğretim düzeyinde (collèges (kolejler) ve liselerde) mali işleri açısından da bağımsız bir statüdedir. Uygulamada, bu nispi bağımsızlık her okul için ayrı ayrı hazırlanan bir planda ifade edilir; bu plan, ilköğretim ve ortaöğretim düzeyleri için sırasıyla projet d’école (okul projesi) ve projet d’établissement ( kurum projesi) isimleriyle bilinir.
Sistem, pek çok müfettişlik tarafından denetlenmektedir. İki genel müfettişlik, değerlendirme için çok geniş sorumluluklarla donatılmıştır. Ayrıca, “ulusal eğitim müfettişleri” ilkokullara giderek öğretmenlerin performansını izlerler; ortaöğretimde ise, diğer müfettişler, “bölgesel öğretim müfettişleri”, okul öğretmenlerini kendi özel konularında izlemek ve değerlendirmekle görevlidirler.
Okul öncesi eğitim
Fransa, “okul öncesi” eğitimle ilgili uzun bir geleneğe sahiptir. Zorunlu olmamasına rağmen, bütün çocuklar 3 yaşından itibaren école maternelle’e (anaokulu) giderler. 2002 okul yılının başında, 2 yaşındaki çocukların %32’si de bu okullara kayıt yaptırmışlardır.
Kamu kesimine ait “okul öncesi” eğitim veren okullar ya da “kreşler”, eğitim bakanlığının sorumluluğu altındadır ve bu okullar ücretsizdir. Çocukların %1,5’unun kayıtlı olduğu özel okullarda ise, ebeveynler okul ücretlerinin kendi paylarına düşen kısmını öderler. Aslında anaokulları öğretme ve öğrenme faaliyetlerini içeren programlarıyla tam anlamıyla gerçek bir okul statüsündedir. Söz konusu bu okullar, “ilk öğrenim” düzeyine tekabül eder. Kural olarak, çocuklar yaşlarına göre 3 gruba ayrılır: “küçük” grup (3 yaş için), orta grup (4 yaş için) ve “temel” grup (5 yaş için). Anaokullarındaki temel eğitim faaliyet alanları, çocukların genel gelişimine katkıda bulunur ve çocukları “ilkokula” hazırlar.
Okul öncesi eğitimde görev alan öğretmenler, “ilkokullarda” çalışan diğer öğretmenler gibi professeurs des écoles (okul öğretmenleri) adı verilen aynı mesleki kategori içerisinde yer alırlar. Ortaöğretimde çalışan ve professeurs certifiées (lisanslı öğretmen) adı verilen öğretmenlerin aldığı aynı eğitimi alırlar (5 yıllık üçüncü düzey eğitimin ardından alınan bakalorya (olgunluk) derecesi) (bkz. blm. 8).
Zorunlu eğitim
Evreler
6-16 yaşlar arasında eğitim zorunludur ve 3 safhaya ayrılmıştır:
- ilkokul eğitimi: 6-11 yaşlar arasındaki bütün öğrenciler école élementaire (ilkokul)’e giderler;
- Orta Öğretim Birinci Devre: 11-15 yaşlar arasındaki bütün öğrenciler collège (kolej)’e giderler;
- Orta Öğretim İkinci Devre: öğrenciler, normalde 15 yaşında, classe de seconde’a (ilkokuldan sonraki beşinci yıl) başlamak için bir lycée d’enseignement général et technologique (genel ve teknolojik lise) veya bir lycée professionnel (meslek lisesi)’ne kayıt yaptırırlar; bu eğitimlerini tamamladıklarında zorunlu eğitimin sonuna denk gelen yaşa ulaşmış olurlar.
Kabul kriterleri
Öğrencilerin devlet okullarına kayıt yaptırmaları, bir “bölgesel” ilke üzerine oturtulmuştur: öğrenciler normalde ailelerinin ikamet ettiği coğrafi alan içerisinde bulunan ilkokul, collège (kolej) ya da lycée (lise)’ye kayıt yaptırırlar (bu coğrafi alan, collège (kolej) söz konusu olduğunda secteur (bölge), lycée (lise) söz konusu olduğunda ise district (ilçe) olarak adlandırılır). Devlet eğitimi parasızdır. İsteyen aileler çocuklarını okullarda yer olduğu takdirde istedikleri okulu seçmek suretiyle özel okullara da gönderebilirler. Devletle sözleşme imzalamış olan okulların ücretleri genel olarak çok yüksek değildir; bu durum da söz konusu bu kurumların devletten aldıkları önemli miktarlarda finansmandan kaynaklanmaktadır.
Okul gününün/haftasının/yılının süresi
Okul yılı, Eylül ve Haziran ayları arasında 180 günü kapsamaktadır. Okullar haftada 6 gün açıktır; ancak, Çarşamba ve Cumartesi öğleden sonraları ders yapılmamaktadır. İlköğretim düzeyinde her hafta 26 saat ders (1 saat süreli); ortaöğretim düzeyinde ise 25,5-30 saat ders (55 dakika süreli) yapılmaktadır (arkadaşlarından geride olan ya da seçmeli ders alan öğrenciler için fazladan 3 saat dersle birlikte). İlköğretimde yıllık minimum ders saati 846; Ortaöğretim Birinci Devrede ise 842 saattir.
Sınıf büyüklüğü/öğrencilerin gruplandırılması
Sınıflar için önceden tavsiye edilen bir büyüklük mevcut değildir; sınıf büyüklüğü, recteur veya inspecteur d’académie’nin izlediği politikalara göre çeşitlilik gösterebilir; bu sorumlu kişiler, yerel şartları göz önünde bulundurmak durumundadır (dezavantajlı ya da kırsal alanlar gibi). Ulusal ortalama, sınıf başına ilkokullarda 25 öğrenci, kolejlerde 24, genel ve teknolojik liselerde 28 ve meslek liselerinde 20’dir. Öğrenciler genel olarak yaşlarına göre gruplara ayrılırlar. İlkokul sınıfları bütün konular ve dersler için tek bir öğretmene sahipken, ortaokul sınıflarında her bir ders ve konu için farklı bir öğretmen görev yapmaktadır.
Öğretim programı denetimi ve içeriği
Eğitim bakanlığı, okul öğretim programını ve öğrenciler tarafından kazanılan bilgi ve becerilerin temelini oluşturan amaçları belirler. Öğretmenler kendi öğretim yöntemlerini ve okul ders kitaplarını seçerler. “İlkokul” öğretim programını, temel okuma, yazma, aritmetik hesaplar, beden eğitimi (normal kas becerileri, vs.) becerilerini kazandırmanın yanı sıra bilinç ve hassasiyet düzeyini artırmaya odaklanır. Orta Öğretim Birinci Devre öğretim programı ise, kaçıncı sınıfta okunduğuna bağlı olarak sekiz ya da dokuz zorunlu dersi içerir ve seçmeli derslerin de eklenmesiyle sürekli artış gösteren bir çeşitlilik kazanır.
Değerlendirme, ilerleme ve yeterlilikler
Öğrenciler bütün ilköğretim ve ortaöğretim hayatları boyunca öğretmenleri tarafından sürekli olarak değerlendirilirler. 1989 yılından bu yana, zorunlu eğitimin üçüncü ve altıncı yıllarının başında öğrencilere uygulanan “tanı değerlendirmesi”, öğretmenlerin, öğrencilerinin Fransızca ve matematik alanlarındaki ilerlemelerini ve zayıf yönlerini belirleyebilmelerini mümkün hale getirmiştir. İlkokulların ve kolejlerin işleyişi, aşağıda görülen ve birbirini takip eden öğretim aşamaları şeklinde düzenlenmiştir:
ilkokul iki aşamadan oluşmaktadır: anaokulunun “temel” grubunda başlayan ve “ilkokulun” ilk iki yılı boyunca devam eden temel öğrenim aşaması (hazırlık sınıfları, veya CP, ve hazırlık sınıflarını takip eden ilk yıl “başlangıç” sınıfları, veya CE 1), ve sonrasında koleje geçmeden önceki son üç yıllık süreyi kapsayan ileri öğrenim aşaması (CE 2, akabinde sırasıyla CM 1 ve CM 2 olarak bilinen birinci ve ikinci yıl ara sınıfları). Bireysel öğrenme hızını dikkate alabilmek amacıyla, öğrencinin söz konusu aşamaların her birinde geçirdiği zaman bir yıl artırılabilir ya da azaltılabilir; bu konudaki karar conseil des professeurs (öğretmenler kurulu) tarafından alınır;
kolej eğitimi 4 yıl sürer (sırasıyla altıncı, beşinci, dördüncü ve üçüncü sınıflar olarak bilinen sisteme tekabül eder). Üç aşamaya ayrılmıştır:
“uyum” aşaması, altıncı sınıfa denk gelir;
sağlamlaştırma aşaması beşinci ve dördüncü sınıflardan oluşur;
“yönlendirme” aşaması üçüncü sınıfa tekabül eder, bir “teknoloji” bölümü seçeneğinin de yapılabildiği sınıfları kapsar.
Sınıf tekrarı, ancak bütün bir aşamanın sonunda yaptırılabilir; ebeveynlerin bu karara itiraz hakları saklıdır.
İlkokul eğitiminin sonunda okulda ve/veya sosyal hayatlarında büyük zorluk çektiği saptanan öğrenciler, kolejlerde, özel olarak uyarlanmış genel ve mesleki öğretim bölümlerine alınırlar (SECPA). Ayrıca “dördüncü” sınıftan itibaren dönüşümlü olarak öğrencilere sağlanan okul/işyeri imkanı, zorluk çeken öğrencilerin iş dünyasını doğrudan tanıyabilmelerini ve farklı mesleklerle ilgili daha fazla şey keşfetmelerini mümkün kılmaktadır. Son olarak, “üçüncü” sınıfla ilgili hazırlanan ve 2006-2006 eğitim-öğretim yılının başında yürürlüğe girecek bir reform paketi, iş dünyasını keşfetme ile ilgili seçmeli bir ders getirmeyi amaçlamaktadır.
Kolej eğitimlerini tamamlayan öğrenciler, son iki yıllarında (dördüncü ve üçüncü sınıf) aldıkları notlara ve girecekleri ulusal bir sınavda gösterdikleri başarıya göre bir brevet (ulusal sertifika) almaya hak kazanırlar. Brevet, sahip olunması gereken zorunlu bir yeterlilik derecesi değildir ve ayrıca, öğrencilerin bir liseye kayıt yaptırıp eğitimlerine devam etmeleri yukarıda bahsi geçen ulusal sınavı geçip geçememelerine de bağlı değildir.
Ortaöğretim ikinci devre ve ortaokul sonrası eğitim
Eğitim türleri
Kolej eğitiminin tamamlanmasının ardından, öğrencilere 3 eğitim seçeneği sunulur:
üç yıllık eğitimin ardından (“ikinci”, “birinci” ve “son” sınıflar) genel bakalorya (olgunluk sınavı) ile sonuçlanan genel eğitim;
yine üç yıl süren ve teknolojik bakalorya ile sonuçlanan teknolojik eğitim;
certificat d’aptitude professionelle (mesleki yeterlik sertifikası) (CAP) veya brevet d’études professionnelles (mesleki eğitim diploması) (BEP) ile sonuçlanan iki yıllık mesleki eğitim ve ardından baccalauréat professionnel (mesleki bakalorya) derecesine ulaşılmasını sağlayan iki yıllık ek eğitim.
İlk iki seçenekten herhangi birini seçmiş olan öğrencilere eğitim hizmeti veren genel ve teknolojik eğitim lisesinde, eğitim-öğretim üç yıl sürer ve “ikinci”, “birinci” ve “son” sınıflardan oluşur; eğitim, bakalorya sınavı ile sonuçlanır.
Bütün öğrencilerin ortak olarak aldıkları “ikinci” sınıf eğitiminin ardından öğrenciler, girmek istedikleri bakalorya sınavının türünü seçer, buna göre gruplara ayrılır ve çalışmalarını o yönde sürdürürler: bakalorya sınavının türü üç genel kategoriden (ekonomik ve sosyal, edebi, veya bilimsel) veya yedi teknolojik kategoriden biri olabilir.
Mesleki lise, öğrencileri verdiği iki yıllık eğitim süresince mesleki yeterlik sertifikası (CAP) veya mesleki eğitim diploması (BEP)’e tekabül eden mesleki yeterlilik derecesine hazırlar. Bu yeterlilik dereceleri, öğrencilerin mezun olur olmaz iş bulabilmelerini sağlamaya yönelik olarak hazırlanmıştır. Ancak, isteyen öğrenciler bu iki yıla ilaveten iki yıl daha eğitim almak suretiyle (“birinci” ve “son” mesleki sınıflar) sunulan 48 uzmanlık alanı içerisinden birini seçerek mesleki bakalorya sınavına girebilirler.
Kabul kriterleri
Bkz. 4(b) (yukarıda)
Öğretim programı denetimi ve içeriği
Orta Öğretim İkinci Devre eğitimin başlangıcından itibaren, birbirinden olgukça belirgin çizgilerle ayrılmış eğitim alanı ve kategorilerinin varlığı, öğretim programının içeriğinde belli bir çeşitliliğe ve her şeyden önemlisi, öğrencilerin yaptıkları seçime bağlı olarak konu alanlarında verilen göreceli eğitimin birbirinden büyük ölçüde farklı olmasına yol açmaktadır. Ancak, öğretim programının içeriği tamamıyla Devletin yetkisi altında kalmaya devam etmektedir. Genel ve teknolojik liselerin ilk yılında okutulan ana dersler Fransızca, matematik, fizik/kimya, hayat ve yeryüzü bilimleri, yabancı dil 1, tarih/coğrafya, beden eğitimi ve spor derslerinden oluşmaktadır; bunlara ek olarak öğrenciler tarafından seçilmesi zorunlu 2 seçmeli ders ve bir de serbest seçmeli ders bulunmaktadır. Sondan bir önceki ve son sınıflarda, zorunlu derslerin listesi ve bu derslere ayrılacak zaman, bu derslerin ne şekilde gruplandırıldığına bağlıdır (üç genel veya yedi teknolojik konu kombinasyonunun herhangi biri seçilerek gruplar oluşturulabilir). Meslek liseleri, hem genel eğitim hem de teorik ve pratik mesleki eğitim vermektedir; bu mesleki eğitimin içerisine öğrencilerin şirketlere yerleştirilmesi de girmektedir. Eğitim bakanlığı tarafından verilen mesleki yeterlilik dereceleri için uygulanan referans sistemi (bkz. d) (aşağıda), her zaman istişari mesleki kurullar (commissions professionnelles consultatives, veya CPC) içerisinde yer alan ilgili ekonomik sektörle ortaklık içerisinde yürütülmektedir.
Değerlendirme, ilerleme ve yeterlilikler
Genel ve teknolojik eğitim lisesine kabul edilen öğrenciler ilk yılları boyunca (“ikinci” sınıf olarak bilinir) değerlendirilirler ve bu öğrenciler bu ilk yıllarında becerilerine ve ilgilerine en uygun olduğunu düşündükleri bakalorya sınav türünü seçerler. Yıl sonunda ve yapılan değerlendirmelere uygun olarak, öğretmenler kurulu öğrencilerin yaptıkları seçimi kabul ya da reddeder. Reddetme durumunda, ebeveynlerin itiraz hakları saklıdır.
Bakalorya sınavı son sınıfın tamamlanmasının ardından yapılır; ancak, bazı konu alanlarında, öğrenciler birinci sınıfın (ikinci yıl) sonunda bu sınava girerler.
Meslek liseleri öğrencileri iki düzeyde yeterlilik almaya hazırlar: bunlardan birincisi (düzey V), iki tür ulusal yeterlilik belgesiyle sonuçlanır: mesleki yeterlik sertifikası ve mesleki eğitim diploması; ikinci düzeyin (düzey VI) yeterli başarıyla tamamlanması halinde öğrenciler mesleki bakalorya derecesini almaya hak kazanırlar. Bu yeterlilik belgeleri için yapılan çalışmalar içerisinde her zaman bir şirket stajı bölümü bulunmaktadır. Belli durumlarda, öğrencilerin mesleki yeterlilik ve deneyim düzeylerini onaylayan bir gelişmenin ortaya çıkması halinde öğrenciler, normal olarak girmeleri gereken sınavların bazılarından muaf tutulabilirler. İster genel ister teknolojik veya mesleki olsun, bakalorya sınavı öğrencilerin yükseköğretime geçiş yapabilmelerini sağlar. Ancak, genel ve teknolojik bakalorya sınavları yüksek eğitime devam yolunu açmak için tasarlanmışken, mesleki bakalorya temelde öğrencilerin mezun olur olmaz iş bulabilmelerini sağlamaya yönelik olarak oluşturulmuştur.
Yükseköğretim
Kurum türleri
Yükseköğretim, beş Katolik kurumu hariç tamamı devlete ait üniversitelerde ya da yüksek kamu kesimi okullarında veya bazıları grandes écoles (büyük okullar) olarak bilinen özel “okullarda”verilmektedir. Enstitüler ve okullar üniversitelere bağlı olabilir. Bunlar içerisinde kısa teknolojik dersler veren instituts universitaires de technologie (teknoloji enstitüleri) (IUTs), mühendislik alanında yeterlilik almak için çalışan öğrencilere yönelik instituts universitaires professionnalisés (mesleki enstitüler) ve öğrencileri öğretmen alımı sınavlarına hazırlayan ve öğretmenlik eğitimi, vs. sağlayan instituts universitaires de formation des maîtres (öğretmen eğitim enstitüleri) (IUFMs) bulunmaktadır.
Bazı liseler yükseköğretime katkıda bulunur; çünkü, grandes écoles (büyük okullar)’e kayıt yaptırmak isteyen öğrencilere classes préparatoires aux grandes écoles (büyük okullara hazırlık sınıfları) (CPGE) içerisinde hazırlık eğitimi verirler veya bünyelerinde kısa teknik eğitim dersleri veren sections de techniciens supérieurs (STS, ya da yüksek teknisyen bölümleri) barındırırlar.
(b) Giriş
Üniversiteler; bakalorya, diplôme d’accès aux études universitaires (DAEU, veya “üniversite çalışmalarına kabul diploması) ya da bunlara eşdeğer bir yeterlilik belgesi sahibi öğrencileri kabul eder; tıp, dişçilik ve eczacılık alanları ve de IUT’ler hariç başka herhangi bir seçim prosedürü uygulanmaz.
Büyük okullar olarak bilinen en prestijli yükseköğretim “okulları”na kabul, yapılan bir sınav sonucunda alınan başarıya göre gerçekleşir; öğrenciler bu sınava hazırlanmak için CGPE’de iki yıl süren bir hazırlık eğitimi alırlar. Genel olarak, üniversite sektörü dışında yer alan oldukça büyük bir çeşitliliğe sahip kurumlara kabul süreci, katı seçim prosedürleri üzerine oturtulmuştur.
(c) Yeterlilikler
Uzun üniversite dersleri, geleneksel olarak, ulusal derecelerin alınmasının sağlayan ve birbiri ardına gelen üç eğitim aşaması halinde yapılandırılmıştır: bakaloryadan sonraki iki yıllık dönemi kapsayan diplôme d’études universitaires générales (DEUG, veya “genel üniversite çalışmaları diploması”); licence (lisans) (üçüncü yılı kapsar ve kısmen bir Üniversite diplomasına eşdeğerdir) ve mastır (bakaloryadan sonraki dördüncü yıla tekabül eder ve kısmen bir Mastır derecesine eşdeğerdir), ve sonrasında da üçüncü aşama yeterlilik dereceleri olan diplôme d’études supérieures specialisées (DESS, veya “yükseköğretimde uzmanlık çalışmaları diploması”), diplôme d’études approfondies (DEA, veya “ileri yükseköğretim çalışmaları diploması) ve doktora.
Ancak, 2002 Nisan ayından bu yana ve bir Avrupa Yüksek Öğretim Alanı geliştirmek için hazırlanan Bologna Süreci’nin uygulanma safhasına uygun olarak, Fransız yükseköğretiminin yapısını Avrupa 3-5-8 sistemine (bakalorya (lise bitirme) sınavını takip eden üç yıl, beş yıl ve sekiz yıl) veya lisans, mastır ve doktora anlamına gelen LMD sistemine aşamalı olarak uydurmaya yönelik bir bakış açısıyla bir dizi yönetmelik çıkarılmış ve yayınlanmıştır.
Dolayısıyla, yükseköğretimden sorumlu bakanlık, derslerini dönemler ve modüller halinde yeniden yapılandırmak ve bu sayede Avrupa Kredi Transfer Sistemi (ECTS)’ne uygun olarak öğrencilerin kredi toplamasını sağlamak amacıyla içerisinde bulundukları dört yıllık sözleşmelerini yenileme sürecinde üniversiteleri teşvik etmekte ve desteklemektedir. Genel olarak üç yıllık bir süre içinde 180 krediyi toplamayı başarabilen öğrenciler lisans diploması almaya hak kazanırlar; mastır derecesi alabilmek içinse 300 kredi toplamak gerekmektedir (lisans diplomasının ardından 120 krediye daha ihtiyaç vardır; bu da iki yıl daha eğitim görmek anlamına gelmektedir). Ayrıca, iş piyasasına uygun olarak hazırlanmış bir master professionnel (mesleki mastır yeterlilik derecesi) ve master recherche (araştırma amaçlı mastır yeterlilik derecesi) mevcuttur; master recherche için yapılan hazırlık amaçlı çalışmalar, DEA için yapılanlarla büyük ölçüde benzeşir ve doktora derecesi alana kadar yapılması gereken üç yıl süreli doktora çalışmalarının birinci aşamasını oluşturur.
İki yıl süreli kısa teknolojik yükseköğretim dersleri, IUT’lerin bünyesinde hazırlanan diplôme universitaire de technologie (teknoloji diploması) (DUT) veya bazı liselerin yüksek teknisyenlik bölümlerinde kayıtlı öğrencilerin alabilmek için çalıştıkları brevet de technicien supérieur (BTS, veya yüksek teknisyen diploması) ile sona erer.
Ecoles supérieures (yüksekokullar) kendi diploma derecelerini verirler. Kamu kesimine ait ya da özel mühendislik okulları, mühendislik alanında yeterlilik derecesinin onaylanabilmesi için kurul tarafından tanınması gereken bir diploma verirler. İşletme okulları ise, belli şartlar altında Devlet tarafından tanınabilecek bir diploma verirler.
Özel ihtiyaçlar
Özel eğitim ihtiyaçlarına sahip öğrenciler, genel olarak normal okullara devam ederler. İlkokulda classes d’intégration scolaire (CLIS, veya okulla bütünleşme sınıfları); zihinsel, işitsel, görmeyle ilgili ve normal vücut hareketleriyle alakalı sorunlar yaşayan; yine de geleneksel okul ortamı içerisinde kendi yaşlarına, becerilerine ve yaşamakta oldukları kendilerine özel sorunların doğasına ve ciddiyetine göre uyarlanmış eğitim hizmetinden yaralanabilecek kapasitede çocuklara eğitim sunmaktadır. Ortaöğretimde ise kolejlerin bünyesinde bulunan sections d’enseignement général et professionnel adapté (SEGPA, veya özel olarak uyarlanmış genel ve mesleki eğitim bölümleri), ilköğretimi bitirirken okulda ciddi sorunlar yaşamış öğrencilere eğitim hizmeti vermektedir. Ayrıca, son yıllarda bazı kolejlerde unités pédagogiques d’intégration (UPI, veya eğitimle bütünleşme birimleri) kurulmuştur. Bu birimler özellikle zorluk çeken öğrencilere yardım için kurulmuştur ve CLIS programına katılan öğrencilerin ilkokuldan ortaokula yumuşak bir şekilde geçiş yapmalarını sağlamayı amaçlamaktadır. Dolayısıyla bu öğrenciler, normal bir okul ortamı içerisinde özel olarak uyarlanmış eğitim hizmeti almaya devam edebilirler. Bakan, bu tür birimlerin sayısını büyük ölçüde artırma konusunda bir karar almıştır.
Daha ciddi zorluklar içerisinde olan öğrenciler için kurulmuş uzman kurumlar, ya eğitim bakanlığının (bakanlığın sorumluluğu altında bulunan diğer okullarda aldıkları eğitimden oldukça az bir seviyede yararlanabilen 11-18 yaş arası öğrencilere hizmet veren établissements régionaux d’enseignement adapté (bölgesel uyarlanmış eğitim kurumları) söz konusu olduğunda) ya da Sağlık, Aile ve Engelliler Bakanlığı’nın sorumluluğu altındadır.
Öğretmenler
Kamu kesimine ait ilk ve ortaokullarda görev yapan öğretmenler, bir lisans diplomasına (bakalorya sınavının ardından alınan üç yıllık üniversite eğitimi sonucunda hak kazanılır) ya da agrégation (uzman öğretmenlik) söz konusu olduğunda bir mastır derecesine (bakaloryadan sonra dört yıllık üniversite eğitimi sonucunda hak kazanılır) ya da eşdeğer olarak nitelendirilen başka herhangi bir yeterlilik derecesine sahip adayların katılımına açık bir sınav sonucunda işe alınan devlet memurlarıdır. Bu sınavlara hazırlık eğitimi, bu eğitimi almak isteyenlere IUFM’ler (öğretmen eğitim enstitüleri) tarafından sağlanır. Sınavda başarı gösterilmesinin ardından öğretmenlik mesleği için bir yıllık zorunlu bir eğitim süreci içerisine girilir ve bu süreç, bir IUFM’de verilen teorik bilgileri uygulamaya dönük çalışmalarla birleştirir.
Özel okullarda görev yapan öğretmenler ise özel sınavlar yoluyla işe girerler ve ayrıca, ya kamu hukuku sözleşmelerine – bir contrat d’association’un (ortaklık sözleşmesi) parçası olarak – ya da ücretleri Devlet tarafından ödeniyor olsa bile özel hukuka uygun bir şekilde bireysel olarak işe alınırlar.
Yapılan son reformlar ve mevcut öncelikler
François Fillon, 2004 yılının Haziran ayında Eğitim, Yükseköğretim ve Araştırma Bakanı olarak atanmıştır.
2004-2005 eğitim öğretim yılı için yapılacak faaliyetlerle ilgili dört öncelik belirlenmiştir:
ilkokul ve kolejlerde Fransızca dilini yeterli seviyede bilme ve öğrenme konusunda atılım yapmak ve okuma-yazma bilmemeyi önlemek için cours préparatoires (hazırlık dersleri) seviyesinden itibaren mevcut düzenlemeleri geliştirmek;
özellikle ortaöğretime entegrasyonlarını sağlamak için öğretim birimleri geliştirmek suretiyle engelli öğrencilerin eğitim gördüğü okullardaki kabul ve eğitim şartlarını iyileştirmek;
bilgi ve iletişim teknolojisinin geliştirilmesi (ICT);
Avrupa okul perspektifini genişletmek; bu perspektif çerçevesinde atılması gereken temel adımlardan birisi Avrupa ve doğu dilleri bölümlerini geliştirmek ve ortaöğretime kayıtlı öğrencilere daha fazla yabancı dil eğitimi sağlayabilmektir.
Ayrıca, 2003-2004 eğitim-öğretim yılında okulların geleceği üzerine oldukça büyük bir ulusal tartışma platformu düzenlenmiştir ve bu platform, bütün okullarda öğretmenleri, personeli ve öğrenci velilerini bir araya getirmiştir. Sn. Claude Thélot’nun başkanlığını yaptığı ulusal bir kurul, eğitimle ilgili olarak hazırlanan ve 2005 ilkbaharında Parlamentoya sevk edilmesi beklenen oldukça önemli bir yasa tasarısının hazırlanmasına bir katkıda bulunmak amacıyla getirilen teklifleri düzenlemiş ve 2004 Ekim ayında Bakana bir rapor olarak sunmuştur. Bu yeni Yasanın amacı, şu anda yürürlükte olan 10 Temmuz 1989 tarihli yasayı değiştirmek ve genişletmek olacaktır.
2005 yılının Ocak ayında sunulan yasa taslağı, Cumhuriyet değerlerini aktarma konusunda okulların sahip olduğu temel rolün altını yeniden çizmektedir. Aşağıdaki hususları gerçekleştirmeyi planlamaktadır:
Bir Eğitim Yüksek Konseyi’nin kurulması;
2010 yılına kadar yerine getirilecek 10 somut hedefin belirlenmesi. Bunlar: dezavantajlı sosyo-profesyonel kategorilerden gelen bakalorya sahiplerinin oranını yaklaşık %20 artırmak; yükseköğretimde bilimsel dersler alan öğrencilerin oranını yaklaşık %15 artırmak; genel bilimsel ve teknolojik bölümlerdeki kızların oranını yaklaşık %20 artırmak; birinci yabancı dilleri, diller için ortak Avrupa referans çerçevesinin belirlediği B1 düzeyinde olan öğrencilerin sayısını yaklaşık %20 artırmak; Almanca öğrenen öğrencilerin oranını yaklaşık %20 artırmak; kolej ve liselerdeki Avrupa bölümlerinin sayısını yaklaşık %20 artırmak; eski bir dil öğrenen lise öğrencilerinin oranını %10 artırmak; her bir eğitim düzeyindeki (ilkokul, kolej ve lise) öğrencilerin %80’inin bilgi ve iletişim teknolojilerinde yeterli becerilerinin bulunduğunu gösterir bir sertifikaya sahip olmalarını sağlamak; meslek okullarının öğretim programında yer alan lise stajlarına katılan stajyerlerin sayısını yaklaşık %50 artırmak; hizmet-içi eğitime katılan öğretmenlerin sayısını yaklaşık %20 artırmak.
Zorunlu eğitimlerini tamamladıklarında bütün öğrencilerin kazanmış olmaları gereken temel bilgi ve becerileri belirlemek.
Fransa’nın Bilgi ve Kültür Avrupası’na ait olduğu gerçeği, “Lizbon Süreci”nin uygulama safhasının net bir parçası olan söz konusu Yasa taslağı içerisinde kesin bir dille vurgulanmıştır.
Avrupa’daki eğitim sistemleri ile ilgili daha ayrıntılı bilgi almak için, EURYDICE veritabanı EURYBASE’e başvurabilirsiniz (http://www.eurydice.org/).
ÜZERİNE ÖZET BELGELER
FRANSA
Eğitim sisteminin tanımı
Eğitim nüfusu ve öğrenim dili
2002-2003 eğitim-öğretim yılında Fransa’da ve kendisine bağlı denizaşırı bölgelerdeki (DOM) öğrenci nüfusu 14 940 900 olarak kaydedilmiştir – toplam nüfus 60 milyonun biraz üzerindedir – öğrenci nüfusu şu şekilde bölümlere ayrılmıştır: 6 529 000 ilköğretim öğrencisi (“okul öncesi” eğitim ve “ilköğretim”), 5 596 000 ortaöğretim öğrencisi ve 2 209 000 yükseköğretim öğrencisi. Öğretim dili Fransızca’dır. Bölgesel dillerde eğitim ise modern diller çalışma dalının bir parçası olarak verilmektedir.
İdari denetim ve kamu finansmanlı eğitimin kapsamı
Fransa’da okul eğitimi, bütün ülkedeki eğitimden sorumlu bakanın yetkisi altındadır (Gençlik, Eğitim ve Araştırma Bakanı). İlköğretimde öğrenim gören öğrencilerin %86,5’ini ve ortaöğretimde öğrenim gören öğrencilerin %79,9’unu kapsayan kamu sektörüne ait parasız okulların yanı sıra yine aynı düzeylerde eğitim veren özel okullar da mevcuttur; bu özel okulların büyük çoğunluğu Devletle bir sözleşme imzalamıştır ve bu sözleşme sayesinde Devlet, öğretmen ücretlerinin ödenmesiyle ilgili sorumluluğu üstlenebilmekte ve contrats d’association (“birlik/ortaklık sözleşmeleri”) adı verilen sözleşmeler sayesinde de söz konusu okulun işleyişini kontrol altında tutabilmektedir.
Her ne kadar merkeziyetçilikten uzaklaşmaya yönelik alınan bazı önlemler dahilinde devlet okullarının binalarının inşası ve bakımı ile ilgili sorumluluk yerel bölge yetkililerine devredilmiş olsa da, merkezi hükümet, eğitim politikası konusunda sahip olduğu belirleyici rolü korumayı başarmıştır. Eğitimden sorumlu bakanlık, tüm eğitim konuları ve düzeyleri ile ilgili detaylı bir öğretim programı hazırlar ve öğretmenleri belli bir yöntemi kullanmaya kesinlikle zorlamadan eğitim ve öğretim için yol gösterici ilkeleri belirler. Eğitim personelinin işe alımını, eğitimini ve yönetimini idare eder; okullara uygun personel kotalarını tahsis etmek suretiyle okulların statüsünü ve yönetmeliklerini belirler. Bakanlık aynı zamanda sınavları düzenler ve ulusal yeterlilik derecelerini verir; bunlar içinde özellikle orta öğretimin yeterli bir başarıyla tamamlandığını tasdik eden Bakalorya (olgunluk) sınavı bulunmaktadır.
Bu politikayı uygulayabilmek ve yürüttüğü pek çok idari görevi başarıyla tamamlayabilmek için, bakanlık, académies (akademiler) olarak bilinen “dış” idari bölgelere sahiptir. Dolayısıyla Fransa, 30 académies’ye ayrılmıştır ve her bir akademi doğrudan bakan adına hareket eden bir rektör tarafından yönetilmektedir. Tek bir académie pek çok départements’ı kapsar - département, Fransız İhtilali’nden bu yana devletin geleneksel alt idari yapısını teşkil etmektedir – her bir département kendisine bakanlık tarafından sağlanan ulusal eğitim hizmetlerini yöneten bir inspecteur d’académie (akademi müfettişi) tarafından idare edilir.
Ulusal düzeyde kurulmuş olan sistemin bütününde, okullar, idari ve öğretimle ilgili faaliyetleri açısından belli bir dereceye kadar bağımsızdır ve ortaöğretim düzeyinde (collèges (kolejler) ve liselerde) mali işleri açısından da bağımsız bir statüdedir. Uygulamada, bu nispi bağımsızlık her okul için ayrı ayrı hazırlanan bir planda ifade edilir; bu plan, ilköğretim ve ortaöğretim düzeyleri için sırasıyla projet d’école (okul projesi) ve projet d’établissement ( kurum projesi) isimleriyle bilinir.
Sistem, pek çok müfettişlik tarafından denetlenmektedir. İki genel müfettişlik, değerlendirme için çok geniş sorumluluklarla donatılmıştır. Ayrıca, “ulusal eğitim müfettişleri” ilkokullara giderek öğretmenlerin performansını izlerler; ortaöğretimde ise, diğer müfettişler, “bölgesel öğretim müfettişleri”, okul öğretmenlerini kendi özel konularında izlemek ve değerlendirmekle görevlidirler.
Okul öncesi eğitim
Fransa, “okul öncesi” eğitimle ilgili uzun bir geleneğe sahiptir. Zorunlu olmamasına rağmen, bütün çocuklar 3 yaşından itibaren école maternelle’e (anaokulu) giderler. 2002 okul yılının başında, 2 yaşındaki çocukların %32’si de bu okullara kayıt yaptırmışlardır.
Kamu kesimine ait “okul öncesi” eğitim veren okullar ya da “kreşler”, eğitim bakanlığının sorumluluğu altındadır ve bu okullar ücretsizdir. Çocukların %1,5’unun kayıtlı olduğu özel okullarda ise, ebeveynler okul ücretlerinin kendi paylarına düşen kısmını öderler. Aslında anaokulları öğretme ve öğrenme faaliyetlerini içeren programlarıyla tam anlamıyla gerçek bir okul statüsündedir. Söz konusu bu okullar, “ilk öğrenim” düzeyine tekabül eder. Kural olarak, çocuklar yaşlarına göre 3 gruba ayrılır: “küçük” grup (3 yaş için), orta grup (4 yaş için) ve “temel” grup (5 yaş için). Anaokullarındaki temel eğitim faaliyet alanları, çocukların genel gelişimine katkıda bulunur ve çocukları “ilkokula” hazırlar.
Okul öncesi eğitimde görev alan öğretmenler, “ilkokullarda” çalışan diğer öğretmenler gibi professeurs des écoles (okul öğretmenleri) adı verilen aynı mesleki kategori içerisinde yer alırlar. Ortaöğretimde çalışan ve professeurs certifiées (lisanslı öğretmen) adı verilen öğretmenlerin aldığı aynı eğitimi alırlar (5 yıllık üçüncü düzey eğitimin ardından alınan bakalorya (olgunluk) derecesi) (bkz. blm. 8).
Zorunlu eğitim
Evreler
6-16 yaşlar arasında eğitim zorunludur ve 3 safhaya ayrılmıştır:
- ilkokul eğitimi: 6-11 yaşlar arasındaki bütün öğrenciler école élementaire (ilkokul)’e giderler;
- Orta Öğretim Birinci Devre: 11-15 yaşlar arasındaki bütün öğrenciler collège (kolej)’e giderler;
- Orta Öğretim İkinci Devre: öğrenciler, normalde 15 yaşında, classe de seconde’a (ilkokuldan sonraki beşinci yıl) başlamak için bir lycée d’enseignement général et technologique (genel ve teknolojik lise) veya bir lycée professionnel (meslek lisesi)’ne kayıt yaptırırlar; bu eğitimlerini tamamladıklarında zorunlu eğitimin sonuna denk gelen yaşa ulaşmış olurlar.
Kabul kriterleri
Öğrencilerin devlet okullarına kayıt yaptırmaları, bir “bölgesel” ilke üzerine oturtulmuştur: öğrenciler normalde ailelerinin ikamet ettiği coğrafi alan içerisinde bulunan ilkokul, collège (kolej) ya da lycée (lise)’ye kayıt yaptırırlar (bu coğrafi alan, collège (kolej) söz konusu olduğunda secteur (bölge), lycée (lise) söz konusu olduğunda ise district (ilçe) olarak adlandırılır). Devlet eğitimi parasızdır. İsteyen aileler çocuklarını okullarda yer olduğu takdirde istedikleri okulu seçmek suretiyle özel okullara da gönderebilirler. Devletle sözleşme imzalamış olan okulların ücretleri genel olarak çok yüksek değildir; bu durum da söz konusu bu kurumların devletten aldıkları önemli miktarlarda finansmandan kaynaklanmaktadır.
Okul gününün/haftasının/yılının süresi
Okul yılı, Eylül ve Haziran ayları arasında 180 günü kapsamaktadır. Okullar haftada 6 gün açıktır; ancak, Çarşamba ve Cumartesi öğleden sonraları ders yapılmamaktadır. İlköğretim düzeyinde her hafta 26 saat ders (1 saat süreli); ortaöğretim düzeyinde ise 25,5-30 saat ders (55 dakika süreli) yapılmaktadır (arkadaşlarından geride olan ya da seçmeli ders alan öğrenciler için fazladan 3 saat dersle birlikte). İlköğretimde yıllık minimum ders saati 846; Ortaöğretim Birinci Devrede ise 842 saattir.
Sınıf büyüklüğü/öğrencilerin gruplandırılması
Sınıflar için önceden tavsiye edilen bir büyüklük mevcut değildir; sınıf büyüklüğü, recteur veya inspecteur d’académie’nin izlediği politikalara göre çeşitlilik gösterebilir; bu sorumlu kişiler, yerel şartları göz önünde bulundurmak durumundadır (dezavantajlı ya da kırsal alanlar gibi). Ulusal ortalama, sınıf başına ilkokullarda 25 öğrenci, kolejlerde 24, genel ve teknolojik liselerde 28 ve meslek liselerinde 20’dir. Öğrenciler genel olarak yaşlarına göre gruplara ayrılırlar. İlkokul sınıfları bütün konular ve dersler için tek bir öğretmene sahipken, ortaokul sınıflarında her bir ders ve konu için farklı bir öğretmen görev yapmaktadır.
Öğretim programı denetimi ve içeriği
Eğitim bakanlığı, okul öğretim programını ve öğrenciler tarafından kazanılan bilgi ve becerilerin temelini oluşturan amaçları belirler. Öğretmenler kendi öğretim yöntemlerini ve okul ders kitaplarını seçerler. “İlkokul” öğretim programını, temel okuma, yazma, aritmetik hesaplar, beden eğitimi (normal kas becerileri, vs.) becerilerini kazandırmanın yanı sıra bilinç ve hassasiyet düzeyini artırmaya odaklanır. Orta Öğretim Birinci Devre öğretim programı ise, kaçıncı sınıfta okunduğuna bağlı olarak sekiz ya da dokuz zorunlu dersi içerir ve seçmeli derslerin de eklenmesiyle sürekli artış gösteren bir çeşitlilik kazanır.
Değerlendirme, ilerleme ve yeterlilikler
Öğrenciler bütün ilköğretim ve ortaöğretim hayatları boyunca öğretmenleri tarafından sürekli olarak değerlendirilirler. 1989 yılından bu yana, zorunlu eğitimin üçüncü ve altıncı yıllarının başında öğrencilere uygulanan “tanı değerlendirmesi”, öğretmenlerin, öğrencilerinin Fransızca ve matematik alanlarındaki ilerlemelerini ve zayıf yönlerini belirleyebilmelerini mümkün hale getirmiştir. İlkokulların ve kolejlerin işleyişi, aşağıda görülen ve birbirini takip eden öğretim aşamaları şeklinde düzenlenmiştir:
ilkokul iki aşamadan oluşmaktadır: anaokulunun “temel” grubunda başlayan ve “ilkokulun” ilk iki yılı boyunca devam eden temel öğrenim aşaması (hazırlık sınıfları, veya CP, ve hazırlık sınıflarını takip eden ilk yıl “başlangıç” sınıfları, veya CE 1), ve sonrasında koleje geçmeden önceki son üç yıllık süreyi kapsayan ileri öğrenim aşaması (CE 2, akabinde sırasıyla CM 1 ve CM 2 olarak bilinen birinci ve ikinci yıl ara sınıfları). Bireysel öğrenme hızını dikkate alabilmek amacıyla, öğrencinin söz konusu aşamaların her birinde geçirdiği zaman bir yıl artırılabilir ya da azaltılabilir; bu konudaki karar conseil des professeurs (öğretmenler kurulu) tarafından alınır;
kolej eğitimi 4 yıl sürer (sırasıyla altıncı, beşinci, dördüncü ve üçüncü sınıflar olarak bilinen sisteme tekabül eder). Üç aşamaya ayrılmıştır:
“uyum” aşaması, altıncı sınıfa denk gelir;
sağlamlaştırma aşaması beşinci ve dördüncü sınıflardan oluşur;
“yönlendirme” aşaması üçüncü sınıfa tekabül eder, bir “teknoloji” bölümü seçeneğinin de yapılabildiği sınıfları kapsar.
Sınıf tekrarı, ancak bütün bir aşamanın sonunda yaptırılabilir; ebeveynlerin bu karara itiraz hakları saklıdır.
İlkokul eğitiminin sonunda okulda ve/veya sosyal hayatlarında büyük zorluk çektiği saptanan öğrenciler, kolejlerde, özel olarak uyarlanmış genel ve mesleki öğretim bölümlerine alınırlar (SECPA). Ayrıca “dördüncü” sınıftan itibaren dönüşümlü olarak öğrencilere sağlanan okul/işyeri imkanı, zorluk çeken öğrencilerin iş dünyasını doğrudan tanıyabilmelerini ve farklı mesleklerle ilgili daha fazla şey keşfetmelerini mümkün kılmaktadır. Son olarak, “üçüncü” sınıfla ilgili hazırlanan ve 2006-2006 eğitim-öğretim yılının başında yürürlüğe girecek bir reform paketi, iş dünyasını keşfetme ile ilgili seçmeli bir ders getirmeyi amaçlamaktadır.
Kolej eğitimlerini tamamlayan öğrenciler, son iki yıllarında (dördüncü ve üçüncü sınıf) aldıkları notlara ve girecekleri ulusal bir sınavda gösterdikleri başarıya göre bir brevet (ulusal sertifika) almaya hak kazanırlar. Brevet, sahip olunması gereken zorunlu bir yeterlilik derecesi değildir ve ayrıca, öğrencilerin bir liseye kayıt yaptırıp eğitimlerine devam etmeleri yukarıda bahsi geçen ulusal sınavı geçip geçememelerine de bağlı değildir.
Ortaöğretim ikinci devre ve ortaokul sonrası eğitim
Eğitim türleri
Kolej eğitiminin tamamlanmasının ardından, öğrencilere 3 eğitim seçeneği sunulur:
üç yıllık eğitimin ardından (“ikinci”, “birinci” ve “son” sınıflar) genel bakalorya (olgunluk sınavı) ile sonuçlanan genel eğitim;
yine üç yıl süren ve teknolojik bakalorya ile sonuçlanan teknolojik eğitim;
certificat d’aptitude professionelle (mesleki yeterlik sertifikası) (CAP) veya brevet d’études professionnelles (mesleki eğitim diploması) (BEP) ile sonuçlanan iki yıllık mesleki eğitim ve ardından baccalauréat professionnel (mesleki bakalorya) derecesine ulaşılmasını sağlayan iki yıllık ek eğitim.
İlk iki seçenekten herhangi birini seçmiş olan öğrencilere eğitim hizmeti veren genel ve teknolojik eğitim lisesinde, eğitim-öğretim üç yıl sürer ve “ikinci”, “birinci” ve “son” sınıflardan oluşur; eğitim, bakalorya sınavı ile sonuçlanır.
Bütün öğrencilerin ortak olarak aldıkları “ikinci” sınıf eğitiminin ardından öğrenciler, girmek istedikleri bakalorya sınavının türünü seçer, buna göre gruplara ayrılır ve çalışmalarını o yönde sürdürürler: bakalorya sınavının türü üç genel kategoriden (ekonomik ve sosyal, edebi, veya bilimsel) veya yedi teknolojik kategoriden biri olabilir.
Mesleki lise, öğrencileri verdiği iki yıllık eğitim süresince mesleki yeterlik sertifikası (CAP) veya mesleki eğitim diploması (BEP)’e tekabül eden mesleki yeterlilik derecesine hazırlar. Bu yeterlilik dereceleri, öğrencilerin mezun olur olmaz iş bulabilmelerini sağlamaya yönelik olarak hazırlanmıştır. Ancak, isteyen öğrenciler bu iki yıla ilaveten iki yıl daha eğitim almak suretiyle (“birinci” ve “son” mesleki sınıflar) sunulan 48 uzmanlık alanı içerisinden birini seçerek mesleki bakalorya sınavına girebilirler.
Kabul kriterleri
Bkz. 4(b) (yukarıda)
Öğretim programı denetimi ve içeriği
Orta Öğretim İkinci Devre eğitimin başlangıcından itibaren, birbirinden olgukça belirgin çizgilerle ayrılmış eğitim alanı ve kategorilerinin varlığı, öğretim programının içeriğinde belli bir çeşitliliğe ve her şeyden önemlisi, öğrencilerin yaptıkları seçime bağlı olarak konu alanlarında verilen göreceli eğitimin birbirinden büyük ölçüde farklı olmasına yol açmaktadır. Ancak, öğretim programının içeriği tamamıyla Devletin yetkisi altında kalmaya devam etmektedir. Genel ve teknolojik liselerin ilk yılında okutulan ana dersler Fransızca, matematik, fizik/kimya, hayat ve yeryüzü bilimleri, yabancı dil 1, tarih/coğrafya, beden eğitimi ve spor derslerinden oluşmaktadır; bunlara ek olarak öğrenciler tarafından seçilmesi zorunlu 2 seçmeli ders ve bir de serbest seçmeli ders bulunmaktadır. Sondan bir önceki ve son sınıflarda, zorunlu derslerin listesi ve bu derslere ayrılacak zaman, bu derslerin ne şekilde gruplandırıldığına bağlıdır (üç genel veya yedi teknolojik konu kombinasyonunun herhangi biri seçilerek gruplar oluşturulabilir). Meslek liseleri, hem genel eğitim hem de teorik ve pratik mesleki eğitim vermektedir; bu mesleki eğitimin içerisine öğrencilerin şirketlere yerleştirilmesi de girmektedir. Eğitim bakanlığı tarafından verilen mesleki yeterlilik dereceleri için uygulanan referans sistemi (bkz. d) (aşağıda), her zaman istişari mesleki kurullar (commissions professionnelles consultatives, veya CPC) içerisinde yer alan ilgili ekonomik sektörle ortaklık içerisinde yürütülmektedir.
Değerlendirme, ilerleme ve yeterlilikler
Genel ve teknolojik eğitim lisesine kabul edilen öğrenciler ilk yılları boyunca (“ikinci” sınıf olarak bilinir) değerlendirilirler ve bu öğrenciler bu ilk yıllarında becerilerine ve ilgilerine en uygun olduğunu düşündükleri bakalorya sınav türünü seçerler. Yıl sonunda ve yapılan değerlendirmelere uygun olarak, öğretmenler kurulu öğrencilerin yaptıkları seçimi kabul ya da reddeder. Reddetme durumunda, ebeveynlerin itiraz hakları saklıdır.
Bakalorya sınavı son sınıfın tamamlanmasının ardından yapılır; ancak, bazı konu alanlarında, öğrenciler birinci sınıfın (ikinci yıl) sonunda bu sınava girerler.
Meslek liseleri öğrencileri iki düzeyde yeterlilik almaya hazırlar: bunlardan birincisi (düzey V), iki tür ulusal yeterlilik belgesiyle sonuçlanır: mesleki yeterlik sertifikası ve mesleki eğitim diploması; ikinci düzeyin (düzey VI) yeterli başarıyla tamamlanması halinde öğrenciler mesleki bakalorya derecesini almaya hak kazanırlar. Bu yeterlilik belgeleri için yapılan çalışmalar içerisinde her zaman bir şirket stajı bölümü bulunmaktadır. Belli durumlarda, öğrencilerin mesleki yeterlilik ve deneyim düzeylerini onaylayan bir gelişmenin ortaya çıkması halinde öğrenciler, normal olarak girmeleri gereken sınavların bazılarından muaf tutulabilirler. İster genel ister teknolojik veya mesleki olsun, bakalorya sınavı öğrencilerin yükseköğretime geçiş yapabilmelerini sağlar. Ancak, genel ve teknolojik bakalorya sınavları yüksek eğitime devam yolunu açmak için tasarlanmışken, mesleki bakalorya temelde öğrencilerin mezun olur olmaz iş bulabilmelerini sağlamaya yönelik olarak oluşturulmuştur.
Yükseköğretim
Kurum türleri
Yükseköğretim, beş Katolik kurumu hariç tamamı devlete ait üniversitelerde ya da yüksek kamu kesimi okullarında veya bazıları grandes écoles (büyük okullar) olarak bilinen özel “okullarda”verilmektedir. Enstitüler ve okullar üniversitelere bağlı olabilir. Bunlar içerisinde kısa teknolojik dersler veren instituts universitaires de technologie (teknoloji enstitüleri) (IUTs), mühendislik alanında yeterlilik almak için çalışan öğrencilere yönelik instituts universitaires professionnalisés (mesleki enstitüler) ve öğrencileri öğretmen alımı sınavlarına hazırlayan ve öğretmenlik eğitimi, vs. sağlayan instituts universitaires de formation des maîtres (öğretmen eğitim enstitüleri) (IUFMs) bulunmaktadır.
Bazı liseler yükseköğretime katkıda bulunur; çünkü, grandes écoles (büyük okullar)’e kayıt yaptırmak isteyen öğrencilere classes préparatoires aux grandes écoles (büyük okullara hazırlık sınıfları) (CPGE) içerisinde hazırlık eğitimi verirler veya bünyelerinde kısa teknik eğitim dersleri veren sections de techniciens supérieurs (STS, ya da yüksek teknisyen bölümleri) barındırırlar.
(b) Giriş
Üniversiteler; bakalorya, diplôme d’accès aux études universitaires (DAEU, veya “üniversite çalışmalarına kabul diploması) ya da bunlara eşdeğer bir yeterlilik belgesi sahibi öğrencileri kabul eder; tıp, dişçilik ve eczacılık alanları ve de IUT’ler hariç başka herhangi bir seçim prosedürü uygulanmaz.
Büyük okullar olarak bilinen en prestijli yükseköğretim “okulları”na kabul, yapılan bir sınav sonucunda alınan başarıya göre gerçekleşir; öğrenciler bu sınava hazırlanmak için CGPE’de iki yıl süren bir hazırlık eğitimi alırlar. Genel olarak, üniversite sektörü dışında yer alan oldukça büyük bir çeşitliliğe sahip kurumlara kabul süreci, katı seçim prosedürleri üzerine oturtulmuştur.
(c) Yeterlilikler
Uzun üniversite dersleri, geleneksel olarak, ulusal derecelerin alınmasının sağlayan ve birbiri ardına gelen üç eğitim aşaması halinde yapılandırılmıştır: bakaloryadan sonraki iki yıllık dönemi kapsayan diplôme d’études universitaires générales (DEUG, veya “genel üniversite çalışmaları diploması”); licence (lisans) (üçüncü yılı kapsar ve kısmen bir Üniversite diplomasına eşdeğerdir) ve mastır (bakaloryadan sonraki dördüncü yıla tekabül eder ve kısmen bir Mastır derecesine eşdeğerdir), ve sonrasında da üçüncü aşama yeterlilik dereceleri olan diplôme d’études supérieures specialisées (DESS, veya “yükseköğretimde uzmanlık çalışmaları diploması”), diplôme d’études approfondies (DEA, veya “ileri yükseköğretim çalışmaları diploması) ve doktora.
Ancak, 2002 Nisan ayından bu yana ve bir Avrupa Yüksek Öğretim Alanı geliştirmek için hazırlanan Bologna Süreci’nin uygulanma safhasına uygun olarak, Fransız yükseköğretiminin yapısını Avrupa 3-5-8 sistemine (bakalorya (lise bitirme) sınavını takip eden üç yıl, beş yıl ve sekiz yıl) veya lisans, mastır ve doktora anlamına gelen LMD sistemine aşamalı olarak uydurmaya yönelik bir bakış açısıyla bir dizi yönetmelik çıkarılmış ve yayınlanmıştır.
Dolayısıyla, yükseköğretimden sorumlu bakanlık, derslerini dönemler ve modüller halinde yeniden yapılandırmak ve bu sayede Avrupa Kredi Transfer Sistemi (ECTS)’ne uygun olarak öğrencilerin kredi toplamasını sağlamak amacıyla içerisinde bulundukları dört yıllık sözleşmelerini yenileme sürecinde üniversiteleri teşvik etmekte ve desteklemektedir. Genel olarak üç yıllık bir süre içinde 180 krediyi toplamayı başarabilen öğrenciler lisans diploması almaya hak kazanırlar; mastır derecesi alabilmek içinse 300 kredi toplamak gerekmektedir (lisans diplomasının ardından 120 krediye daha ihtiyaç vardır; bu da iki yıl daha eğitim görmek anlamına gelmektedir). Ayrıca, iş piyasasına uygun olarak hazırlanmış bir master professionnel (mesleki mastır yeterlilik derecesi) ve master recherche (araştırma amaçlı mastır yeterlilik derecesi) mevcuttur; master recherche için yapılan hazırlık amaçlı çalışmalar, DEA için yapılanlarla büyük ölçüde benzeşir ve doktora derecesi alana kadar yapılması gereken üç yıl süreli doktora çalışmalarının birinci aşamasını oluşturur.
İki yıl süreli kısa teknolojik yükseköğretim dersleri, IUT’lerin bünyesinde hazırlanan diplôme universitaire de technologie (teknoloji diploması) (DUT) veya bazı liselerin yüksek teknisyenlik bölümlerinde kayıtlı öğrencilerin alabilmek için çalıştıkları brevet de technicien supérieur (BTS, veya yüksek teknisyen diploması) ile sona erer.
Ecoles supérieures (yüksekokullar) kendi diploma derecelerini verirler. Kamu kesimine ait ya da özel mühendislik okulları, mühendislik alanında yeterlilik derecesinin onaylanabilmesi için kurul tarafından tanınması gereken bir diploma verirler. İşletme okulları ise, belli şartlar altında Devlet tarafından tanınabilecek bir diploma verirler.
Özel ihtiyaçlar
Özel eğitim ihtiyaçlarına sahip öğrenciler, genel olarak normal okullara devam ederler. İlkokulda classes d’intégration scolaire (CLIS, veya okulla bütünleşme sınıfları); zihinsel, işitsel, görmeyle ilgili ve normal vücut hareketleriyle alakalı sorunlar yaşayan; yine de geleneksel okul ortamı içerisinde kendi yaşlarına, becerilerine ve yaşamakta oldukları kendilerine özel sorunların doğasına ve ciddiyetine göre uyarlanmış eğitim hizmetinden yaralanabilecek kapasitede çocuklara eğitim sunmaktadır. Ortaöğretimde ise kolejlerin bünyesinde bulunan sections d’enseignement général et professionnel adapté (SEGPA, veya özel olarak uyarlanmış genel ve mesleki eğitim bölümleri), ilköğretimi bitirirken okulda ciddi sorunlar yaşamış öğrencilere eğitim hizmeti vermektedir. Ayrıca, son yıllarda bazı kolejlerde unités pédagogiques d’intégration (UPI, veya eğitimle bütünleşme birimleri) kurulmuştur. Bu birimler özellikle zorluk çeken öğrencilere yardım için kurulmuştur ve CLIS programına katılan öğrencilerin ilkokuldan ortaokula yumuşak bir şekilde geçiş yapmalarını sağlamayı amaçlamaktadır. Dolayısıyla bu öğrenciler, normal bir okul ortamı içerisinde özel olarak uyarlanmış eğitim hizmeti almaya devam edebilirler. Bakan, bu tür birimlerin sayısını büyük ölçüde artırma konusunda bir karar almıştır.
Daha ciddi zorluklar içerisinde olan öğrenciler için kurulmuş uzman kurumlar, ya eğitim bakanlığının (bakanlığın sorumluluğu altında bulunan diğer okullarda aldıkları eğitimden oldukça az bir seviyede yararlanabilen 11-18 yaş arası öğrencilere hizmet veren établissements régionaux d’enseignement adapté (bölgesel uyarlanmış eğitim kurumları) söz konusu olduğunda) ya da Sağlık, Aile ve Engelliler Bakanlığı’nın sorumluluğu altındadır.
Öğretmenler
Kamu kesimine ait ilk ve ortaokullarda görev yapan öğretmenler, bir lisans diplomasına (bakalorya sınavının ardından alınan üç yıllık üniversite eğitimi sonucunda hak kazanılır) ya da agrégation (uzman öğretmenlik) söz konusu olduğunda bir mastır derecesine (bakaloryadan sonra dört yıllık üniversite eğitimi sonucunda hak kazanılır) ya da eşdeğer olarak nitelendirilen başka herhangi bir yeterlilik derecesine sahip adayların katılımına açık bir sınav sonucunda işe alınan devlet memurlarıdır. Bu sınavlara hazırlık eğitimi, bu eğitimi almak isteyenlere IUFM’ler (öğretmen eğitim enstitüleri) tarafından sağlanır. Sınavda başarı gösterilmesinin ardından öğretmenlik mesleği için bir yıllık zorunlu bir eğitim süreci içerisine girilir ve bu süreç, bir IUFM’de verilen teorik bilgileri uygulamaya dönük çalışmalarla birleştirir.
Özel okullarda görev yapan öğretmenler ise özel sınavlar yoluyla işe girerler ve ayrıca, ya kamu hukuku sözleşmelerine – bir contrat d’association’un (ortaklık sözleşmesi) parçası olarak – ya da ücretleri Devlet tarafından ödeniyor olsa bile özel hukuka uygun bir şekilde bireysel olarak işe alınırlar.
Yapılan son reformlar ve mevcut öncelikler
François Fillon, 2004 yılının Haziran ayında Eğitim, Yükseköğretim ve Araştırma Bakanı olarak atanmıştır.
2004-2005 eğitim öğretim yılı için yapılacak faaliyetlerle ilgili dört öncelik belirlenmiştir:
ilkokul ve kolejlerde Fransızca dilini yeterli seviyede bilme ve öğrenme konusunda atılım yapmak ve okuma-yazma bilmemeyi önlemek için cours préparatoires (hazırlık dersleri) seviyesinden itibaren mevcut düzenlemeleri geliştirmek;
özellikle ortaöğretime entegrasyonlarını sağlamak için öğretim birimleri geliştirmek suretiyle engelli öğrencilerin eğitim gördüğü okullardaki kabul ve eğitim şartlarını iyileştirmek;
bilgi ve iletişim teknolojisinin geliştirilmesi (ICT);
Avrupa okul perspektifini genişletmek; bu perspektif çerçevesinde atılması gereken temel adımlardan birisi Avrupa ve doğu dilleri bölümlerini geliştirmek ve ortaöğretime kayıtlı öğrencilere daha fazla yabancı dil eğitimi sağlayabilmektir.
Ayrıca, 2003-2004 eğitim-öğretim yılında okulların geleceği üzerine oldukça büyük bir ulusal tartışma platformu düzenlenmiştir ve bu platform, bütün okullarda öğretmenleri, personeli ve öğrenci velilerini bir araya getirmiştir. Sn. Claude Thélot’nun başkanlığını yaptığı ulusal bir kurul, eğitimle ilgili olarak hazırlanan ve 2005 ilkbaharında Parlamentoya sevk edilmesi beklenen oldukça önemli bir yasa tasarısının hazırlanmasına bir katkıda bulunmak amacıyla getirilen teklifleri düzenlemiş ve 2004 Ekim ayında Bakana bir rapor olarak sunmuştur. Bu yeni Yasanın amacı, şu anda yürürlükte olan 10 Temmuz 1989 tarihli yasayı değiştirmek ve genişletmek olacaktır.
2005 yılının Ocak ayında sunulan yasa taslağı, Cumhuriyet değerlerini aktarma konusunda okulların sahip olduğu temel rolün altını yeniden çizmektedir. Aşağıdaki hususları gerçekleştirmeyi planlamaktadır:
Bir Eğitim Yüksek Konseyi’nin kurulması;
2010 yılına kadar yerine getirilecek 10 somut hedefin belirlenmesi. Bunlar: dezavantajlı sosyo-profesyonel kategorilerden gelen bakalorya sahiplerinin oranını yaklaşık %20 artırmak; yükseköğretimde bilimsel dersler alan öğrencilerin oranını yaklaşık %15 artırmak; genel bilimsel ve teknolojik bölümlerdeki kızların oranını yaklaşık %20 artırmak; birinci yabancı dilleri, diller için ortak Avrupa referans çerçevesinin belirlediği B1 düzeyinde olan öğrencilerin sayısını yaklaşık %20 artırmak; Almanca öğrenen öğrencilerin oranını yaklaşık %20 artırmak; kolej ve liselerdeki Avrupa bölümlerinin sayısını yaklaşık %20 artırmak; eski bir dil öğrenen lise öğrencilerinin oranını %10 artırmak; her bir eğitim düzeyindeki (ilkokul, kolej ve lise) öğrencilerin %80’inin bilgi ve iletişim teknolojilerinde yeterli becerilerinin bulunduğunu gösterir bir sertifikaya sahip olmalarını sağlamak; meslek okullarının öğretim programında yer alan lise stajlarına katılan stajyerlerin sayısını yaklaşık %50 artırmak; hizmet-içi eğitime katılan öğretmenlerin sayısını yaklaşık %20 artırmak.
Zorunlu eğitimlerini tamamladıklarında bütün öğrencilerin kazanmış olmaları gereken temel bilgi ve becerileri belirlemek.
Fransa’nın Bilgi ve Kültür Avrupası’na ait olduğu gerçeği, “Lizbon Süreci”nin uygulama safhasının net bir parçası olan söz konusu Yasa taslağı içerisinde kesin bir dille vurgulanmıştır.
Avrupa’daki eğitim sistemleri ile ilgili daha ayrıntılı bilgi almak için, EURYDICE veritabanı EURYBASE’e başvurabilirsiniz (http://www.eurydice.org/).
